مقدمه (نون ساکن)
در این بخش احكام مربوط به نون ساكن و تنوين مورد بحث قرار می گیرد.
نون ساكن: حرف نون بدون مصوت یا حركت که در حالت قرائت و وقف یکی بوده، می تواند در کلماتی چون اسم، فعل، حروف و نیز در میان یا پایان كلمات قرار گیرد.
تنوين: نون ساكن اضافی است که در تلفظ پایان اسم در حالت وصل آمده و از لحاظ خطی و هنگام وقف از آن جدا می شود. تنوین در افعال و حروف قرار نمی گیرد. تنوین از لحاظ نوشتاری با دو ضمه، فتحه یا كسره نشان داده می شود.
احكام نون ساكن و تنوين: دارای این چهار حكم می باشند: اظهار، ادغام، اقلاب و اخفاء.
این احكام چهارگانه همان صفات حرف نون عارضی هستند که در حالت سكون بدان ها متصف می شود ( و تنوين نیز این صفات را می پذیرد).
تذکر: ممکن است برای جلوگیری از التقاء دو ساكن به نون ساکن مصوتی افزوده گردد و در این حالت احكام این بخش بر آن صادق نخواهد بود. مانند این آیه: ﴿مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ﴾ (بقره 212) (مثال اول).
ممکن است در حالت التقاء ساكنين، تنوين مصوت کسره را بپذیرد، مثل:
-       ﴿جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي﴾ (مريم 61) (مثال دوم) که چنین خوانده می شود: (عَدْنِـنِـلَّـتي)

معنی: بيان، آشکار ساختن.
اصطلاحاً: تلفظ هر حرفی از مخرخ ویژه اش بدون افزایش غنه ی حرف آشکار شده می باشد. بنابراین بایستی در این حالت نون ساكن یا تنوين از حرف بعدشان بدون ایستادن (سکت) بر آن جدا شود.
حروف آن: اگر بعد از نون ساكن یا تنوين یکی از حروف ششگانه ی حلق بیاید اظهار می شوند. حروف حلق: همزه، هاء، عين، حاء، غين و خاء (ء هـ ع ح غ خ). این حروف، حرف های آغازین واژه های این عبارت هستند: أخي هاك علما حازه غير خاسر.
ممکن است اظهار نون ساكن در یک كلمه ی واحد یا در دو كلمه واقع گردد. اما اظهار تنوين قطعاً در میان دو کلمه حادث می شود.
نمونه ها:
-      نون ساكن با همزه
﴿وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي﴾ (طه 124) (مثال اول)
-      تنوين به همراه همزه
﴿وَجَنَّاتٍ أَلْفَافاً﴾ (نبأ 16) (مثال دوم)
-      نون ساكن و هاء
﴿وَمِـنْهُمْ دُونَ ذَلِكَ﴾ (اعراف 168) (مثال سوم)
﴿وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْأَوْنَ عَنْهُ﴾ (انعام 26) (مثال چهارم) در این مثال، التقاء نون ساكن با حرف هاء در كلمه ی يَنْهَوْنَ و نیز برخورد دیگر با همزه در كلمه ی وَيَنْأَوْنَ، را می بینید که در هر دو حالت لازم است حرف نون اظهار شود.
-      تنوين و هاء
﴿وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ﴾ (رعد 7) (مثال پنجم)
-       نون ساكن و عين
﴿مَّا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِنْ عَاصِمٍ﴾ (يونس 27) (مثال ششم)
-       تنوين و عين
﴿وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾ (بقره 29) (مثال هفتم)
-      نون ساكن و حاء
﴿وَكَانُواْ يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتاً آمِنِينَ﴾ (حجر 82) (مثال هشتم)
-      تنوين و حاء
﴿إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ (بقرة 220) (مثال نهم)
-      نون ساكن و غين
﴿وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِينٍ﴾ (حاقة 36) (مثال دهم)
-       تنوين و غين
﴿إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوّاً غَفُوراً﴾ (نساء 43) (مثال یازدهم)
-      نون ساكن با حرف خاء
﴿وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ﴾ (بقره 74) (مثال دوازدهم)
-       تنوين با حرف خاء
﴿فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ﴾ (زلزله 7) (مثال سیزدهم)

تعريف: تعريف ادغام در بخش قبلی توضیح داده شده است.
حروف آن: نون ساكن و تنوين در شش حرف گردآمده در کلمه ی (يرملون) ادغام می شوند.
انواع آن: دو نوع می باشد؛ ادغام با غنه و ادغام بدون غنه.
ادغام باغنه
ادغام غنه دار امکان دارد با آمدن یکی از حروف كلمه ی (ينمو)بعد از نون ساكن یا تنوين.
این نوع ادغام بر دو نوع است: ادغام كامل غنه دار، و ادغام ناقص غنه دار.
ادغام كامل غنه دار: برای دو حرف ميم و نون. غنه ی باقي مانده هنگام ادغام نون ساكن یا تنوين در این دو حرف مربوط به حرف ادغام شده در آن ها بوده و برای همین این ادغام، كامل خوانده می شود. مثال:
-      نون ساكن با نون
﴿وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّـفْعِهِمَا﴾ (بقره 219) (مثال اول)
-      تنوين با نون
﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّـاعِمَةٌ﴾ (غاشيه 8) (مثال دوم)
-      نون ساكن با ميم
﴿وَيُسْقَى مِن مَّـاء صَدِيدٍ﴾ (ابراهيم 16) (مثال سوم)
-      تنوين با ميم
﴿وَلَيَكُونـاً مِّنَ الصَّاغِرِينَ﴾ (يوسف 32) (مثال چهارم) این نون تأكيد می باشد و نه تنوين ولی در ادغام حكم تنوين را می گیرد.
توجه: هنگام ادغام با غنه باید مد آن به اندازه ی دو حركت کشیده شود، همانطور که در بخش مدها شرح داده شده است.
ادغام ناقص با غنه: دو حرف؛ واو و ياء. ادغام را ناقص می خوانیم چرا که غنه ی به جامانده صفت حرف ادغام شده است. مثال:
-      نون ساكن و تنوين با واو
﴿وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ﴾ (بقره 107) (مثال پنجم) در این مثال ادغام نون ساكن در واو در کلمه ی ﴿مِن وَلِيٍّ﴾ و ادغام تنوين در واو در کلمه ی﴿وَلِيٍّ وَلاَ﴾ را می بینید.
-      نون ساكن و تنوين با ياء
﴿فَمَن يَـعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ﴾ (زلزله 7) (مثال ششم) در این مثال، نون ساكن در ياء ادغام شده در كلمه ی ﴿فَمَن يَـعْمَلْ﴾ و نیز تنوين در ياء ادغام شده است ﴿خَيْراً يَرَهُ﴾.
 

ادغام بدون غنه
ادغام بدون غنه در حالتی پیش می آید که بعد از نون ساكن یا تنوين، لام یا راء بیاید. ادغام نون ساكن و تنوين در این دو حرف ادغام كامل است.
-     نون ساكن با لام
﴿وَيُؤْتِ مِن لَّـدُنْهُ أَجْراً عَظِيماً﴾ (نساء 40) (مثال هفتم)
-      تنوين با لام
﴿هُدًى لِّـلْمُتَّقِينَ﴾ (بقره 2) (مثال هشتم)
-      نون ساكن با راء
﴿أُوْلَـئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ﴾ (بقره 5) (مثال نهم)
-      تنوين با راء
﴿إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾ (بقره 173) (مثال دهم)
 

 
 معنی لغوی: تغییر چیزی از حالت اولیه اش.
اصطلاحاً: تبدیل نون ساكن یا تنوين به ميم با اخفا و با غنه، چنانچه بعد از آن حرف باء باشد.
اخفاء ميم تبدیل یافته از نون با ایجاد شکاف کوچکی در میان لب ها و فشار نیاوردن آن ها بر هم پدید می آید. همچنین باید غنه ی بعد از اقلاب را به میزان دو حركت کشید.
مثال ها: ممکن است اقلاب در یک كلمه یا در دو کلمه ی مجزا واقع شود.
-  ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلإِ مِن بَـنِي إِسْرَائِيلَ مِن بَـعْدِ مُوسَى ﴾ (بقره 246)

   معنی لغوی: پنهان داشتن.
 اصطلاحاً: تلفظ نون ساكن یا تنوين به گونه ای مابین اظهار و ادغام، با ماندن غنه در حرف مخفي.
 حروف آن: پانزده حرف گردآمده در حروف آغازین کلمات بيت زیر:
صف ذا ثـنا كم جاد شخص قد سـما
دم طيبا زد فـي تقى ضـع ظـالما
 أداء اخفاء: هنگام اخفاء نون ساكن یا تنوين، مخرج نون از نوک زبان (با لثه ی دندان های بالا) به نزدیکی مخرج حرف اخفاء تغییر می یابد. یعنی آنکه قاری باید نوک زبانش را کمی از لثه ی دندان های بالا دورتر دارد.
همچنین میزان مد غنه بایستی دو حركت باشد، و آن را –یعنی غنه را- تفخيم کرد اگر حرف اخفاء، مفخم بود. مانند: ﴿إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً﴾ (اسراء 33) (مثال اول) و ترقيق نمود اگر حرف اخفاء مرقق بود، مثل ﴿إِنَّ لَدَيْنَا أَنكَـالاً وَجَحِيماً﴾ (مزمل 12) (مثال دوم).
باید از تبدیل غنه به حرف مد پرهیز نمود، مانند تلفظ كلمه ی "كـنـتم" به این نحو: "كونـتم" که اشتباه می باشد.