1

 

1

مقدمه (میم ساکن)
حرف ميم (م) یکی از حروف الفبای زبان عربی می باشد:
لقب آن: حرف شفوي، لبی.
مخرج آن: مابين دو لب با روی هم قرار گرفتن آن ها.
صفات: جهر، بينيه، استفال (پایین بودن) گشایش و تیزی به همراه غنه ی خيشومی.
صفات عارضی آن هنگام سكون

زمانی که حرف میم ساکن باشد، این سه صفت را به خود می گیرد: ادغام لبی، اخفاء لبی و اظهار لبی.
این صفات را برای آن لبی می خوانیم که حرف ميم از میان دو لب خارج می گردد. علماء اصطلاحاً بر آن احكام ميم ساكن نیز نام نهاده اند.
پیش تر اصطلاحات ادغام، اخفاء و اظهار را تعریف نموده ایم.

ادغام لبی
 حروف آن: تنها یک حرف، حرف ميم (م).
ميم ساكن در حرف مانند خویش، یعنی تنها در حرف ميم دیگر ادغام شده و هردو (ميم ادغام شده و حرف میم دیگر که در آن ادغام صورت پذیرفته) به یک حرف مشدد و غنه دار تبدیل می شوند. به این گونه ادغام، ادغام حروف متماثل گفته می شود.
این نوع ادغام ناقص است، چراکه غنه به عنوان صفتی از حرف ادغام شده برجای مب ماند.
مثال ها:
﴿الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ﴾ (قريش 4) (مثال اول)
﴿إِنَّهَا عَلَيْهِم مُّؤْصَدَةٌ﴾ (همزه 8) (مثال دوم)
﴿وَاللَّهُ مِن وَرَائِهِم مُّحِيطٌ﴾ (بروج 20) (مثال سوم)
﴿أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ﴾ (مطففين 4) (مثال چهارم)
﴿أَلَمْ نَخْلُقكُّم مِّن مَّاء مَّهِينٍ﴾ (مرسلات 20) (مثال پنجم) ميم مشدد دوم (در كلمه ی ماء) داخل در باب ادغام نون ساكن (نون در حرف من) در ميم بوده، و ميم مشددة سوم (مهين) نتجیه ی ادغام تنوين كلمه ی (ماء) در حرف ميم است. تنها ميم مشدد در كلمه ی (من) حكم ادغام ميم ساكن مورد بحث ما را به خود اختصاص می دهد.
﴿فَلَمْ يَجِدُوا لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَنصَاراً﴾ (نوح 25) (مثال ششم)
﴿وَاللَّهُ أَنبَتَكُم مِّنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً﴾ (نوح 17) (مثال هفتم)
﴿يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَاراً﴾ (نوح 11) (مثال هشتم)
﴿وَالَّذِينَ هُم مِّنْ عَذَابِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ﴾ (معارج  27) (مثال نهم)
﴿أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْراً فَهُم مِّن مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ﴾(قلم 46) (مثال دهم) ادغام ميم ساكن تنها در یک جا در این مثال بیان شده که آن هم (فَهُم مِّن) می باشد. اما ميم مشدد دوم (مِّن مَّغْرَمٍ) وارد در باب ادغام نون ساكن در ميم بوده و ميم مشدد سوم (مَّغْرَمٍ مُّثْقَلُونَ) مربوط به بحث ادغام تنوين در ميم است.

اخفاء لبی
 حروف آن: یک حرف؛ حرف باء (ب).
چنانچه بعد از ميم ساكن حرف باء بیاید، إخفاء ميم با رعایت غنه جایز است.
هنگام اخفاء لبی سعی می شود به هم خورد لب ها به صورت ملایم صورت گیرد (یعنی بدون فشار زیاد بر آن ها) همچنین لب ها را از هم بازنمی گذاریم. ميم و باء هردو با برهم نهادن لب ها تولید می شوند.
توجه: اگر بعد از ميم ساكن، حرف باء قرار بگیرد، می توان آن را به صورت اخفاء و اظهار خواند و هردو حالت درست و قابل قبول می باشند. اما در این میان اخفاء ارجح بوده و در این جا نیز همان را مدنظر داشته ایم.
 مثال ها:
﴿سَلْهُم أَيُّهُم بِـذَلِكَ زَعِيمٌ﴾( قلم 40)  (مثال اول)
﴿فَإِذَا هُم بِـالسَّاهِرَةِ﴾ ( نازعات 14) (مثال دوم)
﴿وَمَا صَاحِبُكُم بِـمَجْنُونٍ﴾ ( تكوير 22) (مثال سوم)
﴿ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كُنتُم بِـهِ تُكَذِّبُونَ﴾ ( مطففين 17) (مثال چهارم)
﴿فَبَشِّرْهُم بـِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾ ( انشقاق 24) (مثال پنجم)
﴿لَّسْتَ عَلَيْهِم بِـمُصَيْطِرٍ﴾ ( غاشية 22) (مثال ششم)
﴿فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُم بِـذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا﴾ ( شمس 14) (مثال هفتم)
﴿أَلَمْ يَعْلَم بِـأَنَّ اللَّهَ يَرَى﴾ ( علق 14) (مثال هشتم)
﴿إِنَّ رَبَّهُم بِـهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّخَبِيرٌ﴾ ( عاديات 11)  (مثال نهم)
﴿تَرْمِيهِم بِـحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ﴾ ( فيل 4)  (مثال دهم)
 نمایش اخفاء در ثبت مصاحف:
در چاپ نسخه های قرآن با بدون علامت سکون نمایاندن ميم ساكن دارای اخفا، اخفا را نشان می دهند.

اظهار لبی
 حروف آن: تمام حروف الفبا، به جز ميم و باء.
هرگاه بعد از ميم ساكن یکی از حروف الفبا، غیر از ميم و باء بیاید، لازم است اظهار گردد. 
اظهار در حضور حروفی مانند فاء (ف) و واو (و) به خاطر نزدیکی مخرج این حروف (دو لبی) با آن شدید تر خواهد بود. این موضوع برای آن است که حروف از هم تشخیص داده شده و در تلفظ حرف اظهار شده (ميم) عدم وضوح بوجود نیاید.
 مثال ها:
﴿أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِـي تَضْلِيلٍ﴾ ( فيل 2) (مثال اول)
﴿لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ﴾ ( كافرون 6)  (مثال دوم)
﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِـوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَـزَاء وَلَا شُكُوراً﴾ (انسان 9) (مثال سوم)
﴿الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾ (فاتحة 2)  (مثال چهارم)
﴿وَإِذَا خَلَوْاْ إِلَى شَيَاطِينِهِمْ قَـالُواْ إِنَّا مَعَكْمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ﴾ (بقره 14)  (مثال پنجم)
﴿ اللّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِـي طُغْيَانِهِمْ يَـعْمَهُونَ﴾ (بقره 15)  (مثال ششم)
﴿خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عظِيمٌ﴾ (بقره 7)  (مثال هفتم)
﴿مُهْطِعِينَ مُقْنِعِي رُءُوسِهِمْ لاَ يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاء﴾ (ابراهيم 43)  (مثال هشتم)
﴿خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَـرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَقَدْ كَانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ﴾ (قلم 43)  (مثال نهم)
﴿وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَاباً طَهُوراً﴾ (انسان 21)  (مثال دهم)
﴿نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَـالَهُمْ تَـبْدِيلاً﴾ (انسان 28) (مثال یازدهم)
 نمایش اخفاء در نگارش قرآن کریم:
در چاپ قرآن جایی که اظهار ميم ساكن جود دارد را با قرار دادن سر حرف ح کوچک نشان می دهند.

 
 
 
 
 
مخارج و صفات حروف
ادغـــام
احکــام نون ساکـن
احکـــام میم ساکـن
تفخیم و ترقیق
مــد وقصــر
احکـــام وقف
کلام بزرگان
احادیث رسول الله ص
Free Web Hosting